Het Victoriameer in Afrika is het op-een-na grootste zoetwatermeer ter wereld. 15.000 jaar geleden, tijdens de laatste IJstijd is hier een unieke natuurlijke situatie ontstaan toen het meer in korte tijd droog kwam te staan en weer volliep. Er ontwikkelden zich zo`n 2100 verschillende vissoorten in het meer. Ter vergelijking: in heel Europa leven slechts 200 zoetwatervissen. In de jaren vijftig van de vorige eeuw is de mens gaan experimenteren met het meer om ervoor te zorgen dat het ook een agriculturele bestemming zou kunnen krijgen. Men heeft destijds de Victoriabaars (ook wel Nijlbaars) losgelaten in het meer. Het gevolg hiervan is dat zo`n 95% van alle vissoorten in het meer is opgegeten door de aggresieve baarssoort. Inmiddels leven er vele van deze baarsen in het Victoriameer, waardoor er een bloeiende visindustrie is ontstaan in de landen die aan het meer grenzen. De documentaire Darwin`s Nightmare richt zich op de Tanzaniaanse stad Mwanza.
In plaats van in te gaan op de gevolgen van de uitzetting van de Victoriabaars op het ecosysteem, gaat de documentaire vooral in op de economische en sociale gevolgen. De situatie is ongeveer als volgt. Vissers vangen voor minder dan een dollar per dag zoveel mogeljk vissen, die in moderne fabrieken worden verwerkt. De filets worden afgesneden, verpakt en door Russische vliegtuigen naar Europa gevlogen, waar naar schatting zo`n 2 miljoen mensen per dag Victoriabaarsfilet eten. Om te kunnen voorzien in de behoeftes van de piloten is er een gigantische hoerenindustrie ontstaan in Mwanza, een omgeving waarin AIDS welig tiert, aangezien condooms niet gebruikt mogen worden van de lokale priesters. De kadavers van de vissen worden gebruikt voor lokale consumptie, aangezien de Tanzanianen geen filet kunnen betalen. Zij moeten het doen met de gefrituurde hoofden van de vissen. Een lokale vrouw loopt op haar blote voeten door de met maden overspoelde kadavers om deze op te hangen aan een rekje. Ze vertelt, met een grote glimlach op haar gezicht, dat ze nu toch echt een beter bestaan had dan toen ze boerin was. Die opmerking is nauwelijks geloofwaardig te noemen gezien de gruwelijke omstandigheden waarin de lokale bevolking moet leven. Straatkinderen zijn dan ook een groot probleem in Mwanza. Terwijl er in Tanzania een grote hongersnood is houden EU-afgevaardigden conferenties met de Afrikaanse presidenten, om vooral maar te hameren op een zo goedkoop mogelijke productie van de visfilets. Daarnaast nemen de Russische piloten ook nog eens een dubieuze lading mee richting Afrika, namelijk kratten met Kalashnikovs, die gebruikt worden in de burgeroorlogen in onder andere Angola en Congo.
Darwin`s Nightmare belicht enorm veel facetten van de Victoriabaars industrie, waarbij vooral duidelijk wordt dat de lokale bevolking er niet veel beter op is geworden. Europa interesseert zich niet voor de leefomstandigheden in Afrika, maar vooral voor goedkope vis. Middels gesprekken met vele mensen die direct betrokken zijn, wordt duidelijk gemaakt dat er nog veel te doen is om Afrika daadwerkelijk economisch groot te krijgen. Dat Afrika het verloren continent is wordt duidelijk na het zien van Darwin`s Nightmare . Gelukkig wordt er niet op een predikende manier ingegaan op het probleem en wordt er niet geprobeerd de kijker een schuldgevoel aan te praten. Wel denk ik dat de makers de (Europese) mens inzicht willen geven in de Afrikaanse situatie en Darwin`s Nightmare zal voor sommige kijkers dan ook een eye-opener blijken te zijn.
Victoriameer
Het Victoriameer (ook wel Victoria Nyanza) is het grootste meer van Afrika en het op één na grootste zoetwatermeer op aarde. Het bevindt zich in Oost-Afrika tussen de staten Tanzania, Oeganda en Kenia. Met een oppervlakte van 69.484 km² is het ongeveer net zo groot als Ierland.[1] Het Victoriameer is de bron van de Victorianijl. Ondanks de grote oppervlakte is het meer niet erg diep, slechts maximaal 81 meter. Het grootste eiland is met 560 km² het Ukereweëiland. In het meer ligt een groot aantal kleinere eilanden.
Het Victoriameer werd in 1858 ontdekt (althans voor de westerse wereld) door de Britse ontdekkingsreiziger John Speke. Het kreeg deze naam ter ere van koningin Victoria, de toenmalige koningin van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland.
Het Victoriameer is geologisch gezien een zeer jong meer, het is slechts ca. 500.000 jaar oud. Er zijn aanwijzingen dat het meer 14.700 jaar geleden volledig opdroogde. Toen het water weer terugkwam werd het meer bevolkt door vissen uit de rivieren. Zij pasten zich snel aan en er ontstond een kleine evolutionaire explosie waaruit een enorm rijke fauna ontstond. In het Victoriameer vindt men ca. 2500 verschillende vissoorten, terwijl er in heel Europa bijvoorbeeld slechts ruim 200 soorten zoetwatervissen zijn. Het wordt hierom als een populair modelsysteem en onderzoeksobject in de evolutietheorie beschouwd.
Deze rijke fauna behoort vandaag de dag echter grotendeels tot het verleden. In de jaren '50 werd de nijlbaars, een grote roofvis, in het meer uitgezet om de visvangst te bevorderen. Na 20 jaar was er een plotselinge explosie van de nijlbaarspopulatie. Deze vis verspreidde zich zo snel dat een zeer groot gedeelte van de vissoorten (met name de cichliden) in het meer uitgestorven is. De bioloog Tijs Goldschmidt deed er onderzoek naar. De nijlbaars wordt massaal gevangen door de lokale bevolking en na bewerking in fabrieken overgevlogen naar Europa. Vanwege deze handel en het extra werk voor de arme bevolking denkt Tanzania er niet aan om de vissoort uit te roeien wat de problemen in de streek zeker niet vooruit helpt. Maar de lokale bevolking profiteert helemaal niet van deze handel en leeft in armoede en hongersnood.[bron?]
In het meer zwemmen verder veel nijlpaarden. Het knaagdier Pelomys isseli komt alleen voor op enkele eilanden in het meer.
Het Victoriameer is de op een na belangrijkste bron van water voor de Nijl omdat het meer het regenwater verzamelt van de rivieren die er in uitmonden. Deze rivieren stromen vanuit westelijk Kenia, het noorden van Tanzania, Burundi en Rwanda.
Documentaire: "Darwin's Nightmare"
Hubert Sauper, VPRO
De documentaire 'Darwin's Nightmare' vertelt het verhaal van de inwoners van het Tanzaniaanse stadje Mwanza aan het Victoriameer. De film beschrijft de persoonlijke verhalen van de mensen die er werken in de vis- en transport-industrie. Terwijl de dure vis geëxporteerd wordt, moet de lokale, door hongersnood, prostitutie, AIDS en misdaad getroffen bevolking zich met de rotte viskarkassen tevreden stellen. Documentairemaker Hubert Sauper gebruikt het bizarre verhaal van de nijlbaars als aanzet voor het schrijnende verhaal van de 'échte survival of the fittest' in de wereldeconomie.
In de jaren zestig werd bij wijze van wetenschappelijk experiment de nijlbaars in het Victoria-meer in Tanzania uitgezet. Deze vis is niet alleen bijzonder roofzuchtig, hij vermenigvuldigt zich ook razendsnel. Daardoor heeft hij ondertussen 95% van de inheemse soorten vernietigd en destabiliseert hij het hele ecosysteem van één van de grootste tropische meren ter wereld. Maar de nijlbaars is ook een bijzondere lekkernij. Dagelijks wordt er met Russische vrachtvliegtuigen 500 ton nijlbaarsfilet vanuit de luchthaven van Mwanza naar de Europese en Japanse markt uitgevoerd.
“Vis betekent werk”, zegt een inwoner, “en dus geld, en dus eten”. Maar wat voor eten en wat voor werk! De film vertelt de persoonlijke verhalen van de mensen die er werken in de vis- en transport-industrie. Op die manier krijgen we een bijzonder bijtende allegorie van de nieuwe wereldorde. Want Tanzania is niet alleen een van de armste landen ter wereld; terwijl de dure vis geëxporteerd wordt, moet de lokale, door hongersnood, prostitutie, AIDS en misdaad getroffen bevolking zich met de rotte viskarkassen tevreden stellen.
Documentairemaker Hubert Sauper gebruikt het bizarre verhaal van de nijlbaars als aanzet voor het schrijnende verhaal van de 'échte survival of the fittest' in de wereldeconomie.
‘Het maatschappelijke model van de toekomst is dat van de democratie van de consument’, aldus regisseur Sauper over zijn onthutsend document, een integere aanval op de perverse mechanismen van de consumptiemaatschappij en de arrogantie van de westerse landen. ‘Ik had dezelfde film in Sierra Leone kunnen draaien, maar dan over diamanten in plaats van vissen, in Honduras, maar over bananen en in Libië, Nigeria of Angola over petroleum. Na meer dan honderd jaar van slavenarbeid en kolonisatie is de globalisatie van de Afrikaanse markt de derde en de meest dodelijke vernedering voor de Afrikanen.’
Winnaar Beste Europese Documentaire 2004.
Bronnen:
http://www.filmrecensies.net/filmbesprekingen/706/Darwins-Nightmare.html
http://www.hollanddoc.nl/programmas/20008070/afleveringen/36447819/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Victoriameer
